Vreedzame spellen in gewelddadige tijden (1904-1949)

De spellen in deze periode zijn vreedzamer dan de voorgaande periode, maar van een vredige tijd was allerminst sprake. Door de spellen en de achtergronden te bestuderen, ontdek je dat er verschillende verklaringen zijn voor dit verschil.

Ethische politiek

Rond 1900 ontstond er onder Nederlandse politici het idee dat het onrechtvaardig was dat Nederland veel verdiende aan de kolonie terwijl de plaatselijke bevolking er vaak honger leed. Er werd ingezet op onderwijs, gezondheidszorg en maatregelen die de voedselschaarste konden verminderen. Dit beleid dat de ethische politiek wordt genoemd, had bedoelde en onbedoelde effecten. Door het verbeteren van onderwijs werd het voor de Nederlandse overheid eenvoudiger om de plaatselijke bevolking te beïnvloeden. Tegelijkertijd werd de plaatselijke bevolking zich hierdoor ook meer bewust van de ongelijke machtsverhoudingen.


Indonesisch nationalisme

Het bewustwordingsproces had verschillende oorzaken: Meer Indonesiërs gingen studeren buiten de archipel en kregen toegang tot informatie die voorheen onbekend en ontoegankelijk was; In andere landen waarbij sprake was van koloniale overheersing kwam men ook in opstand. Bijvoorbeeld in India; Daarnaast liet Japan zien dat een Aziatische land in staat was om een Europees leger te verslaan.

Verschillende groepen streden voor autonomie en een onafhankelijk Indonesië. De Nederlandse overheid was niet gediend van deze ontwikkelingen. Sukarno, leider van een onafhankelijkheidsbeweging werd gearresteerd en meer dan 10 jaar gevangen gehouden.

Sukarno spreekt een menigte toe (1945, bron: AFP)

Nederlands militairen houden onafhankelijkheidsstrijders onder schot.

Nederlandse militairen arresteren Indonesische onafhankelijkheidsstrijders (bron: Nationaal Archief).

Japanse bezetting

In 1942 werd Nederlands-Indië bezet door Japan. Veel Nederlanders werden opgesloten in kampen waar de omstandigheden slecht waren. Velen stierven van de honger en uitputting.

De Japanners meenden de Indonesische bevolking te bevrijden van de koloniale bezetter, maar ook de Indonesiërs gingen gebukt onder de Japanse overheersing. Velen werden gedwongen te werk gesteld. Omdat Japan een groot deel van de rijstopbrengst innam, braken er hongersnoden uit. Miljoenen Indonesiërs kwamen om.

Op 15 augustus gaf Japan zich over aan de Verenigde Staten.

Onafhankelijkheidsoorlog

Op 17 augustus 1945 riep Sukarno de onafhankelijkheid van Indonesië uit. De Nederlandse overheid stuurde meer dan 100.000 militairen om haar gezag weer terug te krijgen. Na een periode van veel geweld werd in 1949 de soevereiniteit overgedragen en was de Republiek Indonesië een feit.

Vredige spelletjes

Als je kijkt naar de bordspellen van deze periode, is van al deze onrust niets te merken. De spellen geven een beeld van een vredige kolonie, waar de tijd lijkt stil te staan.

(collectie Nederlands Nederlands Openluchtmuseum)

De Jong's Cacao Spel

In het interbellum zetten fabrikanten bordspellen in voor promotiedoeleinden. De Jong' s Cacao bood een ganzenbord aan. De spelers kregen door het spelen een beeld van de productie van chocolade. De vakjes hebben stuk voor stuk betrekking op verschillende fases van het productieproces waarvan een deel plaatshad in Nederlands-Indië.

Promotiedoeleinden

Naast bordspellen bood De Jong ook andere promotiematerialen aan. De stereokijker is daar een voorbeeld van. Met een stereokijker kon men zich laten verwonderen door een 3D beeld.

Ook bewaarblikken waren populaire objecten om potentiële kopers over te halen. Bijna elk cacao- en koffiemerk had haar eigen bewaarblik. In menig huishouden zijn ze nu nog steeds te vinden.

Stereokijker (collectie Museum Rotterdam)

1. Waarom zou een fabrikant van chocolade een spel uitbrengen?

2. Albert Heijn heeft regelmatig spaaracties. Bijvoorbeeld de actie: ‘Ontdek de wondere wereld met Freek Vonk’. Vaak wordt er door de winkel beweerd dat het materiaal leerzaam is. Waarom zal Albert Heijn dat leerzame aspect toevoegen aan hun acties?

3. Sommige historici beweren dat in populaire cultuuruitingen over koloniale gebieden een scheiding zichtbaar is tussen de westerse en de inheemse bevolking. De inheemse bevolking staat volgens deze historici zelden samen met de Europese bevolking afgebeeld. Is er bij dit spel ook sprake van een scheiding tussen de inheemse en Europese bevolking? Licht je antwoord toe met elementen uit het spel.

4. In de vorige les (1874-1904) werd ingegaan op het benadrukken van het contrast tussen het primitieve karakter van de inheemse bevolking en de beschaafde Europese bevolking. In hoeverre is deze tegenstelling zichtbaar in dit spel? Verduidelijk je standpunt met een verwijzing naar het spel.

Indië kwartet (collectie Deventer Musea)

Indië Kwartetspel

Het kwartet bestaat uit 48 kaarten die 12 kwartetten vormen, een boekje met spelregels, een beschrijving van de kaarten en een landkaartje van Nederlands-Indië. De spelkaarten bestaan uit zwartwit-foto’s met daarop een specifiek object, persoon of dier met daarnaast een kleurenillustratie waarop hetzelfde object nogmaals is weergegeven.

Alle foto’s zijn gemaakt in Nederlands-Indië. Niets op de afbeeldingen duidt op een aanwezigheid van Europeanen. Er zijn uitsluitend inheemse dieren, mensen en objecten te zien.


Koloniaal Instituut

Het kwartet kwam tot stand in samenwerking met het Koloniaal Instituut. Deze organisatie richtte zich op het verspreiden van kennis over Nederlands-Indië in Nederland. De meeste Nederlanders wisten weinig over de kolonieën. Meer kennis zou leiden tot economische vooruitgang, zowel in de kolonie als in het thuisland.

Het Koloniaal Instituut draagt nu de naam Tropen Museum en maakt deel uit van Musea voor Wereldculturen.

Lees en bekijk de beelden en teksten over het Indië Kwartetspel en het Koloniaal Instituut.

5. Het Kwartet werd uitgebracht met medewerking van het Koloniaal Instituut en werd vooral verkocht aan scholen. Met welk voornaamste doel zou dit spel zijn uitgegeven en waarin verschilt het van de andere spellen uit deze periode?

6. Het kwartetspel geeft een specifiek beeld van Nederlands Indië. Wat voor een beeld krijg je van Nederlands-Indië als dit alleen gevormd wordt door dit spel? (*) Geef ook een mogelijke verklaring voor deze keuze van de makers.

7.(*)Historici beweren dat de oprichting van het Koloniaal Instituut past binnen het beleid van de ethische politiek. Geef een argument voor dit standpunt.




Holland-Indië door de lucht

Dit spel uit 1935 werd net als het Cacaospel voor reclamedoeleinden ingezet door een cacaofabrikant. De spelers van dit spel reizen dobbelend van Amsterdam naar Batavia.

Vliegen naar Indië

In het interbellum werd het mogelijk om met het vliegtuig naar Nederlands-Indië te reizen. Deze manier van reizen was maar voor een kleine groep weggelegd, maar sprak wel tot de verbeelding van veel mensen. De relatieve afstand tussen Nederland en Nederlands-Indië werd aanzienlijk verkleind.

Via onderstaande link kun je een liedje beluisteren dat in in 1924 werd uitgebracht naar aanleiding van de luchtreizen naar Indië.

Bekijk het bordspel en lees de spelregels

8. De illustraties hebben een cartoonachtige stijl waarin gebruik gemaakt wordt van stereotypen. Geef hiervan drie voorbeelden.

9. In hoeverre is er in dit spel sprake van contrasten tussen Europa en Azië? Zijn de stereotype karakters in Azië anders weergeven dan in Europa. Ondersteun je antwoord aan de hand van elementen van het spel. *Geef ook een mogelijke verklaring voor de aan- of afwezigheid van tegenstellingen.